انواع مالیات مستقیم
1- تعریف
مالیات مستقیم از طرف دولت به اشخاص و شرکت‌ها و نهادهای فعال اقتصادی به منظور تأمین مخارج تعلق می‌گیرد. به بیان دیگر، اگر پرداخت‌کننده مالیات تنها یک نفر باشد آن را مستقیم گویند. قوانین مالیات‌های مستقیم در سال 95 تصحیح و از فروردین ماه همان سال در حال اجرا است. تصویب قوانین جدید مزایا و معایبی به همراه داشته است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره خواهد شد.
2- انواع مالیات‌های مستقیم
مالیاتی است که نسبت به درآمد افراد یا صاحبین مشاغل از طرف دولت اخذ و شامل درصدی از آن است. پایه و اساس این نوع مالیات، درآمد افراد است. همهٔ افراد و شرکت‌ها موظف هستند به طور سالیانه کل درآمدهای خود را گزارش داده تا مشخص شود آیا مالیات برآن‌ها تعلق می‌گیرد یا خیر؟ دولت‌ها برای تأمین مالی فعالیت‌های خود از این مالیات استفاده می‌کنند. در بیشتر کشورها نرخ مالیات بر درآمد تصاعدی است یعنی افراد با درآمد بیشتر، باید مالیات بیشتری پرداخت کنند. انواع مالیات بر درآمد:
- مالیات بر اجاره: یکی از منابع دولت اجاره است که مطابق با قانون به آن مالیات تعلق می‌گیرد. این نوع مالیات از دستهٔ مالیات بر املاک است که مطابق با آن، مالکان املاک اجاره‌ای اعم از مسکونی یا تجاری باید نسبت به پرداخت مالیات آن اقدام کنند. به استناد مادهٔ 53 قانون مالیات‌های مستقیم، 75 درصد اجارهٔ سالیانه مشمول مالیات و 25 درصد معاف از مالیات است. نحوهٔ محاسبه: ابتدا اجارهٔ ماهیانه را در تعداد ماه‌های سال (12) ضرب کرده، هزینهٔ استهلاک و تعمیرات را ازآن کم و در آخر 75 درصد آن را حساب می‌کنیم. این فرمول بسته به شرایط افراد حقیقی و حقوقی تغییر می‌کند. طبق مادهٔ 105 قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاص حقوقی باید، 25 درصد اجاره را پرداخت نمایند. نکته: مالیات بر اجاره جزء مالیات‌های تکلیفی است لذا مستأجر اجازه دارد تا مبلغ مالیات را از اجاره کسر و مابقی را به صاحب ملک بپردازد. البته برای اشخاص حقیقی، الزامی نبوده اما در مورد اشخاص حقوقی مالیات باید هرماه پرداخت شود در غیر این‌صورت مشمول جریمه خواهد شد.
- مالیات بر درآمد کشاورزی: کشاورزی فعالیتی است که طی آن دام‌ها و گیاهان با هدف افزایش تولید، پرورش می‌یابند. بخش کشاورزی در اقتصاد ایران شامل: 1- زراعت 2- شیلات و ماهیگیری 3- دام و طیور 4- جنگل‌ها و مراتع است.
- زراعت: غلات (گندم، جو، برنج، ذرت)، حبوبات، محصولات جالیزی (خربزه، گوجه فرنگی، خیار)، سبزیجات، صیفی‌جات (کلم، کاهو، بادمجان)
- ماهیگیری و شیلات: فعالیت‌های مرتبط با تولید حیوانات آبزی و دریایی مثل صید ماهی، میگو، مروارید، صید در اقیانوس
- دام و طیور: فعالیت‌های مرتبط با پرورش دام، کرم ابریشم و زنبور عسل به منظور توسعهٔ اقتصادی. پرورش دام عبارت است از: پرورش پستانداران به منظور استفاده از تولید آن‌ها. هرگونه استفاده از دام به عنوان تفریح یا سرگرمی، در این حوزه قرار نمی‌گیرد.
- جنگل‌ها و مراتع: امور مربوط به مراتع، جنگل‌ها و چراگاه‌هاست. ایجاد نهالستان یا پرورش درختان جنگلی و قطع آن‌ها در این حوزه قرار می‌گیرد. به دلایل زیر گرفتن مالیات از صاحبان مشاغل کشاورزی، جایز نیست. 1- بیشتر فعالان این حوزه، توان پرداخت مالیات ندارند. 2- اخذ مالیات، کشاورزان را به کوچک کردن زمین‌های زراعی خود ترغیب می‌کند که باعث کاهش استفاده از ماشین‌آلات صنعتی شده و ضررهای مالی وارد می‌کند. 3- دفاتر منظمی وجود ندارد. 4- تعداد کشاورزان در کشور زیاد و ستاندن مالیات از آن‌ها موجب صرف هزینه‌های بالایی است. 5- بخشی از تولیدات توسط خود کشاورزان مصرف می‌شود که تفکیک این میزان از کل درآمد، مشکل است.
در نهایت بنا به مادهٔ 81 قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد حاصل از کلیهٔ فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، پرورش ماهی، زنبور عسل، طیور، ماهیگیری، نوغان‌داری، احیای مراتع جنگلی از پرداخت مالیات معاف هستند.
- درآمد اتفاقی: درآمد نقدی یا غیرنقدی اشخاص حقیقی یا حقوقی به صورت جایزه یا بلاعوض را گویند. طبق مادهٔ 120 قانون مالیات‌های مستقیم، در صورت نقدی بودن، صددرصد درآمد حاصله و در صورت غیر نقدی بودن، بهای روز تحقق درآمد طبق مقررات این قانون تقویم می‌گردد مگر در مورد املاکی که در اجرای نهاد مادهٔ 64 این قانون، برای آن‌ها ارزش معاملاتی تعیین شده است که در این‌صورت ارزش معاملاتی ماخذ محاسبه مالیات قرار خواهد گرفت.
مادهٔ 123- در صورتیکه منافع مالی به طور دائم با موقت بلاعوض به کسی واگذار شود، انتقال گیرنده، مکلف است مالیات منافع هر سال را در سال بعد پرداخت نماید.
- موارد معاف از مالیات اتفاقی: 1- کمک‌های نقدی یا غیر نقدی سازمان‌های خیریه، وزارت‌خانه‌ها، شهرداری‌ها و ... 2- وجوه یا کمک به خسارت دیدگان بلایای طبیعی مثل سیل، زلزله، آتش سوزی 3- جوایز دولتی برای تشویق صادرات و تولید محصولات کشاورزی
- مالیات بر حقوق: مالیاتی است که به میزان حقوق شخص تعلق گرفته و جزء مالیات‌های تکلیفی است. این مالیات فقط شامل افراد است و به مؤسسات و شرکت‌ها تعلق نمی‌گیرد. کارفرما جدا از ماهیتش، موطف به کسر مالیات از حقوق کارمندان و واریز آن به سازمان امور مالیاتی است. مالیات نسبت به حق تدریس، مشاوره، شرکت در جلسات و پژوهش و تحقیق اعمال نمی‌شود. فرقی ندارد که پرداخت‌ها از سوی کارفرما نقدی یا غیر نقدی باشد، در دو صورت مالیات تعلق می‌گیرد. کارفرمایان ایرانی که کارمندانی در خارج از کشور داشته و به آن‌ها حقوق می‌دهند، باید درصد مالیات بر حقوق را کسر و به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کنند.
- مالیات بر مشاغل: این نوع از مالیات توسط کسبه، صنعتگران، پیشه‌وران و کلیهٔ فعالان مشاغل آزاد به دولت پرداخت می‌شود. قانون ملیات‌های مستقیم، صاحبان مشاغل را به سه گروه تقسیم می‌کند:
- صاحبان مشاغلی که ملزم به ثبت فعالیت خود در دفاتر روزنامه و کل هستند مثل دارندگان کارت بازرگانی، واردکنندگان، صادرکنندگان، صاحبان کارخانه، کارگاه، معادن، مؤسسات حسابرسی و حسابداری، مراکز آموزشی
- صاحبان مشاغلی که ملزم به ثبت فع الیت در دفاتر هزینه هستند مثل چاپخانه داران، صاحبان سینما، تماشاخانه، تالارهای پذیرایی، کارگاه‌های صنعتی، تعمیرگاه‌ها، وکلا، مترجمان رسمی
- صاحبان مشاغلی که در گروه‌های اول و دوم قرار نمی‌گیرند.
- مالیات بر دارایی: پایه و منبع آن دارایی فرد است. بیشتر درجوامعی دارای کاربرد است که اختلاف زیادی از نظر داشتن ثروت بین شهروندان وجود دارد بر همین اساس، دولت ارزش دارایی‌های فرد را محاسبه و بر مبنای آن مالیات دریافت می‌کند. در بسیاری از کشورها مالیات خانه‌های بدون سکنه، دوبرابر خانه‌های دارای سکنه است. این عامل تأثیر زیادی بر سبک زندگی و درآمد مردم آن کشورها گذاشته است. در خصوص مالیات بر املاک، مبحث تفاوت مالیات بر املاک با مالیات بر سود مطرح می‌شود. مالیات بر املاک در واقع ارزش ملک را شامل می‌شود در حالی‌که مالیات بر سود صرفاً شامل فعالیت‌های اقتصادی انجام شده در آن ملک است که تفکیک این دو موضوع مسئله‌ای اساسی در مالیات بر دارایی است.
- انواع مالیات بر دارایی: 1- مالیات بر ارث: دولت درصدی از اموال شخص متوفی را کسر و مابقی بین وراث تقسیم می‌شود. 2- مالیات حق تمبر: از طریق صدور یا باطل کردن اسناد، مدارک و ا وراق دریافت می‌گردد مثل کارنامه‌ها، دانشنامه‌ها، جواز تأسیس، کارت بازرگانی و...